Telewizja

  • 9 stycznia 2021
  • 17 stycznia 2021
  • wyświetleń: 10953

[WIDEO, FOTO] Nostalgiczny spacer: gdzie się podziały tamte neony...

Pan Adrian Loska - pasjonat lokalnej historii przypomina neony oraz szyldy, które rozświetlały monotonną zabudowę Tychów w epoce PRL-u. Do czasów współczesnych przetrwały zaledwie dwa z nich - Atom i Andromeda, które zostały zrekonstruowane. Reszta została zdemontowana i bezpowrotnie zaginęła. A było ich naprawdę wiele. Pan Adrian marzy o tym, by kiedyś część z nich została odtworzona.



Pan Adrian z Tychów podjął dwa lata temu pierwszą próbę skatalogowania tematu, tworząc fotokast ze zgromadznych archiwalnych zdjęć. Dzięki temu materiałowi wideo możemy cofnąć się w czasie i udać na wirtualny spacer szlakiem tyskich neonów i podświetlanych szyldów. - Zapraszam na retrospektywną wycieczkę po Tychach, których już nie ma... Neony, witryny sklepów, miejsca, elementy małej architektury... - zachęca Adrian Loska.

Autor tego cennego materiału, poszukując zdjęć, przeszukał internet i książki. Wykorzystał zbiory Muzeum Miejskiego w Tychach, fotografie zamieszczone w galerii projektu ABC Tychy - architektura Bliżej Ciebie autorstwa Zygmunta Kubskiego, Andrzeja Czyżewskiego, Ireneusza Kaźmieczaka, Romana Stróżyczaka. Część z nich odnalazł na stronach tworzonych przez innych pasjonatów tematu - tychy-miasto-nieuczesane.flog.pl i tychy3bird.net. Wykorzystał też zbiory własne. Pan Adrian od lat archiwizował te fotografie na własny użytek.

- Na nowszych zdjęciach widać już nie raz tylko pozostałości po neonach - mówi pan Adrian. W przypadku części zdjęć nie da się zidentyfikować autorstwa, bo niektóre z nich były zamieszczane w sieci w początkach polskiego internetu.

Barbara Kopia z Działu Fotografii Muzeum Miejskiego w Tychach wskazuje, że film Adriana Loski nie wyczerpuje tematu. Wskazuje też na jeden mankament - w prezentacji występuje błędny podpis do zdjęcia „Neon delikatesów, Aleja Niepodległości”.

- Elewacja budynku prezentowana na zdjęciu nie jest elewacją obiektu do dziś istniejącego przy al. Niepodległości. Neon delikatesów na zdjęciach archiwalnych inaczej wygląda, a w latach 90. XX w. prawdopodobnie już nie istniał. Na początku XXI w. sklep zlikwidowano i powstał bank Millenium. Cechy charakterystyczne widoczne na zdjęciu nie odpowiadają żadnemu budynkowi w Tychach, być może pochodzi on z innego miasta - mówi Barbara Kopia.

Nie ma jednak wątpliwości, że wideo pana Adriana jest bardzo cenną kopalnią wiedzy na temat lokalizacji tyskich neonów.

neon, kino andromeda
Neon Kina Andromeda dawniej · fot. Zygmunt Kubski / archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach

Plac Baczyńskiego, Andromeda
Neon Andromeda współcześnie · fot. BM / tychy.info


Do czasów współczesnych w Tychach ocalały zaledwie dwa neony - Atom na budynku przy ul. Bielskiej 47 (który towarzyszył przez wiele lat sklepowi chemicznemu na parterze budynku) i Andromeda na dawnym kinie przy Placu Baczyńskiego (kiedyś pl. Bieruta). Reszta została zdemontowana i bezpowrotnie zaginęła. Neon należący do Andromedy został zrekonstruowany dekadę temu, na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych. W 2009 roku Muzeum Miejskie udostępniło projektantom archiwalne zdjęcia Placu Baczyńskiego, na podstawie których odtworzono świetlny zabytek. Rekonstrukcją drugiego neonu "Atom" zajął się w 2012 roku Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych, już bez udziału Muzeum.

Neon Atom
Zrekonstruowany Neon Atom, róg al. Bielskiej z ul. Edukacji · fot. Tychy - fotografie / Facebook

Neon Atom
Neon Atom nocą · fot. Jerzy Saternus


Na Placu Bieruta w latach 70. znajdowały się również neony i podświetlane szyldy sklepu z odzieżą dla dzieci "Jacek i Agatka", herbaciarni "Gruzińska", Cepelii i sklepu "Wszystko dla pań", sklepu "1001 drobiazgów", prestiżowej kawiarni Mimoza i Maleńka, delikatesów Społem, a także baru Ekspres.

neony, plac baczyńskiego, lata 70
Neony znajdujące się przy obecnym placu Baczyńskiego, lata 70 · fot. Zygmunt Kubski


- Kiedyś istniał też bardzo rozpoznawalny neon, wręcz symbol miasta - byk na ścianie sklepu wędliniarskiego przy ul. Bibliotecznej, nieopodal Placu Baczyńskiego. Wszyscy starsi mieszkańcy na pewno go kojarzą - wspomina pan Adrian.

Neon byk, ul Biblioteczna
Neon z bykiem znajdował się na elewacji budynku przy ulicy Bibliotecznej 22 · fot. archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Z kolei przy placu ZBOWiD (dzisiejszy Rynek) znajdowały się podświetlone szyldy sklepu odzieżowego Elegancja, sklepu spożywczego, fotografa i jubilera. W latach 70. "Elegancję" zamieniono na sklep "Junior", który również posiadał niepowtarzalny neon.

Neon sklepu Junior
Neon sklepu Junior · fot. Zdjęcie z materiału wideo Adriana Loski


Na Osiedlu C swój świecący napis miał renomowany lokal "Józefinka". Przy Alei Bielskiej zaś świetlny szyld posiadała restauracja "Słoneczna". Duży świecący napis miał też przy tej samej ulicy Bar pod Skałką. Zespół Szkół Budowlanych przy ul. Edukacji (ówczesnej ul. Engelsa) posiadał charakterystyczne litery na dachu. Podobnie świetlistym szyldem oznaczona była nieistniejąca już Szkoła Podstawowa nr 21 na osiedlu M przy ul. Młodzieżowej 7.

Szkoła Podstawowa nr 21 na osiedlu M
Szkoła Podstawowa nr 21 na osiedlu M, lata 80. · fot. Zygmunt Kubski / archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Na mieście jednymi z najbardziej widocznych był szyld najważniejszego "supermarketu" w PRL-u - Supersamu, oraz wszechobecnych sklepów Społem. Dwa neony miał też Szpital Wojewódzki. Jeden z nich, na dachu, istnieje do dziś, ale niestety nie świeci.

Ciekawym neonem był ten znajdujący się na fasadzie nieistniejącego już sklepu Salamandra na pawilonie "Tęcza" przy Al. Niepodległości. W latach 60. przy tej samej ulicy istniał również ciekawie oznaczony świetlnym szyldem bar Pawilon.

Bar Pawilon
Bar Pawilon przy Al. Niepodległości, 1963 rok · fot. Zygmunt Kubski / archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Niepowtarzalny neon "Moda" posiadał pawilon handlowy przy dzisiejszej ul. Wejchertów (dawna ul. Oskara Langego). Obok znajdował się budynek z neonem kwiaciarni.

pawilon Osiedle F, neon moda
Osiedle F (F1 i F2), budynki mieszkalne i pawilon handlowo-usługowy z neonem "Moda" przy ul. Oskara Langego (obecnie Wejchertów), lata 80. · fot. Zygmunt Kubski / archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Przy ul. Żwakowskiej pod koniec lat 70. oddano do użytku zespół pawilonów handlowo-usługowych. Duży neon z napisem Merino i wizerunkiem barana w latach 80. zapraszał do sklepu z tkaninami i wełnami, który znajdował się w części parterowej budynku.

noen merino, Osiedle H - Honorata, Ośrodek handlowy w centrum.
Neon Merino na dachu ośrodka handlowego na Os. H · fot. Autor nieznany / Archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Świetlny szyld miał też bar rozrywkowy "Sasanka" oraz sklepy: harcerski, z futrami oraz z ziołami przy ul. Dzierżyńskiego. Podobnie Hotel Tychy oraz zakład Fabryki Samochodów Małolitrażowych również kolorowo świeciły po zmroku.

Do niektórych zdjęć przedstawiających neony możemy dotrzeć, przeglądając zbiory Muzeum Miejskiego. Placówka na swoich stronach internetowych oraz w cyfrowym projekcie ABC - Architektura Bliżej Ciebie prezentuje na razie tylko fragment swojej kolekcji fotografii. Pozostała część z archiwum wymaga przeprowadzenia kwerend i opracowania.

- W zbiorach tych znajdują się zdjęcia obiektów, na których były zainstalowane neony, m. in. kawiarnie Teatralna, Kaskada i Barbórka, Teatr Mały, sklepy i lokale wokół pl. Bieruta i wzdłuż ul. Bibliotecznej oraz na innych osiedlach w mieście - wskazuje Barbara Kopia z Muzeum Miejskiego.

Neon Sklep rybny, ul. Darwina
Neon "Sklep rybny" przy ul. Darwina, 1971 rok · fot. Andrzej Czyżewski / archiwum Muzeum Miejskiego w Tychach


Dwa lata temu w Muzeum Miejskim zorganizowano warsztaty „Neonowy zawrót głowy”, które podejmowały temat neonów, projektowania i techniki ich wykonania oraz popularności w miastach Polski w latach 60. i 70. XX w. W trakcie trwania spotkania, prezentowane były wybrane zdjęcia archiwalne obiektów, na których reklamy świetlne były dobrze uchwycone przez fotografów. Dzieci miały możliwość wykonania własnego projektu reklamy. Czy to jednak już wszystkie działania tyskich placówek i miasta na rzecz świecących zabytków małej architektury?

Pan Adrian apeluje do instytucji kultury i miasta:

- Kiedyś neony były wyznacznikiem miasta, punktami charakterystycznymi na mapie Tychów. Bardzo żałuję, że nikt dziś nie mówi o tym, żeby przywracać neony w przestrzeni publicznej. W ostatnim czasie nic w tym temacie nie działo się poza jednorazowym zrywem sprzed kilku lat, kiedy Maria Lipok-Bierwiaczonek mocno interweniowała w sprawie "Atomu", by go ocalić. Nie wiem jednak dlaczego ani Muzeum, ani miasto nie działają dalej na rzecz tych zabytków. Czy ludzie nie są już dziś zainteresowani ich upamiętnieniem? Fajnie by było, gdyby powstała taka inicjatywa, żeby choć kilka neonów symbolicznie odtworzyć na podstawie fotografii. Jakiś czas temu rozmawiałem z pracowniczką Muzeum. Dowiedziałem się wówczas, że instytucja chciała podjąć temat przywrócenia neonów. Miała zostać zorganizowana wystawa. Problem polega na tym, że baza techniczna jest mała. Odtworzenie neonów jest jednak według mnie możliwe. Są firmy, które produkują tego typu instalacje, dokładnie tak jak wytwarzano je w latach 70. Zajmują się tym starzy rzemieślnicy, ale też młodzi, którzy się nauczyli tej sztuki. Pod względem finansów to nie jest problem - można to zrobić za wcale nie tak duże pieniądze - mówi Adrian Loska.

Pan Adrian wspomina, że w ostatnich latach przypomnieliśmy sobie o tyskich mozaikach, które w pewnym momencie były zaniedbane, czy wręcz niszczone, jak ta z logo banku PKO, która znajdowała się na fasadzie obiektu przy Placu Baczyńskiego. Miasto i instytucje kultury zaczęły o nie dbać - były czyszczone, a mozaika z nieistniejącego już ZEG-u została przeniesiona. Teraz warto zacząć mówić więcej o tyskich neonach.

- Uważam, że to ważne, abyśmy je przypominali i symbolicznie odtworzyli kilka najbardziej charakterystycznych świetlnych zabytków - mówi A. Loska.

Apel do czytelników



Drodzy czytelnicy, jeżeli macie w domowych archiwach stare zdjęcia, na których uchwycono tyskie neony, bardzo prosimy o ich przesłanie poprzez formularz wyślij.info, na adres mailowy redakcja@tychy.info lub w wiadomości na Facebooku.

ar / tychy.info

Jeśli chcesz otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach z tematu "Muzeum Miejskie w Tychach" podaj

Komentarze

Zgodnie z Rozporządzeniem Ogólnym o Ochronie Danych Osobowych (RODO) na portalu tychy.info zaktualizowana została Polityka Prywatności. Zachęcamy do zapoznania się z dokumentem.

Muzeum Miejskie w Tychach

Jeśli chcesz otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach z tematu "Muzeum Miejskie w Tychach" podaj